አካል ጉዳተኝነት እና የአጋዥ ወይም ረዳት ቴክኖሎጂ ምንነት

አካል ጉዳተኝነት እና አጋዥ ቴክኖሎጂ

አካል ጉዳተኝነት ምንድን ነው?

አካል ጉዳተኝነት የአንድን ሰው አካላዊ፣ አእምሯዊ ወይም የስሜት ችሎታዎች የሚገድብ ማንኛውንም ሁኔታ የሚያጠቃልል ሰፊ ቃል ነው። አካል ጉዳተኞች ከተወለዱበት ጊዜ ጀምሮ በአደጋ ወይም በህመም የተገኙ ወይም በጊዜ ሂደት ሊዳብሩ ይችላሉ አካል ጉዳተኞች እንደ አካል ጉዳታቸው ክብደት እና ተፈጥሮ የተለያዩ ፈተናዎች ሊያጋጥሟቸው ይችላሉ።

አካል ጉዳተኞች ባለባቸው የአካል ጉዳት ዓይነት በሚደርስባቸው የአካል ጉዳት መጠን በሚኖሩበት ማህበረሰብ ውስጥ በሚኖራቸው የእለት ተዕለት መስተጋብር ወቅት የተለያዩ ተግዳሮቶች ይገጥሟቸዋል፡፡ በመሆኑም እነዚህን ተግዳሮቶች ተቋቁመው ከማህበረሰቡ እኩል ተሳታፊ እና አምራች ዜጋ እንዲሆኑ የአጋዥ ቴክኖሎጂ ጠቀሜታ እጅጉን የላቀ ነው፡፡

አካል ጉዳተኞች በተለያዩ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ችግሮች የተነሳ ለተለያዩ የህልውና ፈተናዎች ተጋላጭ ይሆናሉ። ከዚህም የተነሳ የትምህርት እና የጤና እንክብካቤ፣ ማህበራዊ እና የኢኮኖሚ መተዳደሪያ ተግባራቶቻቸውን ለማከናወን እና አቅማቸውን ሙሉ በሙሉ ለመጠቀም አዳጋች ይሆንባቸዋል። አካል ጉዳተኞች በተለያዩ ምክንያቶች የሚያጋጥማቸውን መሰናክሎች እና ተግዳሮቶችን ለመቅረፍና ሙሉ ተሳታፊነታቸውን እውን ለማድረግ የሚቻለው የተለያዩ አጋዥ መሳሪያዎችን እና ቴክኖሎጅዎችን (Assistive Technologies) ማቅረብ ሲቻል ነው።

አጋዥ መሳሪያ (Assistive technology )ምንድን ነው?

አጋዥ መሳሪያ (ቴክኖሎጂ) (AT) የአካል ጉዳተኞችን የመከወን አቅም ለመጨመር፣ ለማካካስ ወይም ለማሻሻል የሚያገለግል ማንኛውም ምርት፣ ሶፍትዌር ፕሮግራም ወይም የምርት ሥርዓት ነው። አጋዥ ቴክኖሎጂ ሃርድዌር ወይም ሶፍትዌር ሊሆን ይችላል፡፡አጋዥ የቴክኖሎጂ ቁሳቁሶች አካል ጉዳተኞች የዕለት ተዕለት ህይወታቸው ቀላል እንዲሆን ያግዛሉ፡፡

አጋዥ የቴክኖሎጂ  የአካል፣ የእይታ፣  የአካል ቅንጅት ፣ የተግባቦት  እና የአዕምሮ እድገት ውሱንነት  ያለባቸውን ሰዎች በህብረተሰቡ ውስጥ ተካታች በማድረግ  ማህበራዊ ተሳትፎን በማመቻቸት መሰረታዊ ሚና ይጫወታል። ተገቢውን አጋዥ የቴክኖሎጂ መሳሪያዎቸ ማግኘት ሥራቸውን ለሚያጡ ሰዎች፣ አካል ጉዳተኞች ወይም የተግባቦት  ውሱንነት   ላለባቸው ሰዎች እና በዕድሜ ለገፉ ሰዎች ወሳኝ ነው። አጋዥ የቴክኖሎጂ መሳሪዎች ማግኘት መሰረታዊ የሰው ልጅ መብት ሲሆን በአለም አቀፍ ደረጃ  የህይወት ዘመን ጣሪያ  እና ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች ስርጭት እየጨመረ በመምጣቱ በአለም አቀፍ ደረጃ /ቴክኖሎጂዎች ፍላጎት በፍጥነት እያደገ  ነው.

የአጋዥ ወይም ረዳት ቴክኖሎጂ ምሳሌዎች

አጋዥ ቴክኖሎጂ /Assistive technology/ ዝቅተኛ የቴክኖሎጂ ዉጤቶች ወይም ከፍተኛ የቴክኖሎጂ ዉጤቶች በማለት በሁለት መንገድ ከፍሎ ማየት ይቻላል፡፡

• ዝቅተኛ የቴክኖሎጂ ዉጤቶች የምንላቸዉን ለመጥቀስ ያህል፡ አጉሊ መነጽር፣ ትልልቅ የህትመት መጽሐፍት፣ ከፍ ያለ መስመር ወረቀት እና የንግግር ሰዓቶች … ወዘተ መጥቀስ ይቻላል፡፡
• ሌላዉ ከፍተኛ አጋዥ የቴክኖሎጂ ዉጤቶችን ለመጥቀስ ያህል፤ የስክሪን አንባቢዎች፣ የንግግር አመንጪ መሳሪያዎች፣ የምልክት ቋንቋ ተርጓሚዎች፣ የጽሑፍ-ወደ-ንግግር መቀየሪያ ሶፍትዌር፣ የድምጽ መለያ/ ማወቂያ ሶፍትዌር፣ Ergonomic የቁልፍ ሰሌዳዎች፣ የስክሪን ማጉያዎች፣ ዘመናዊ የቤት መሣሪያዎች፣ አውቶማቲክ የበር መክፈቻዎ፣ ተሽከርካሪ ወንበሮች፣ መጥቀስ ይቻላል፡፡

አጋዥ ቴክኖሎጂ /Assistive technology/ አካል ጉዳተኞችን እንዴት ሊያግዛቸዉ ይችላል?

አጋዥ ቴክኖሎጂዎች /Assistive technology/ አካል ጉዳተኞችን በብዙ መንገዶች በዕለት ከዕለት እንቅስቃሴዎች ዉስጥ በበርካታ መንገዶች ሊያግዘዟቸዉ ይችላሉ፡፡ ከእነዚህም ዋና ዋናዎቹን ለመጥቀስ ያህል፡-

ሀ. በተግባቦት ወቅት፡ አጋዥ ቴክኖሎጂዎች  የተግባቦት እክል ያለባቸውን እንደ የንግግር እክል ወይም የመስማት እክል ያለባቸው ሰዎችን በብቃት እንዲግባቡ ሊረዳቸው ይችላል። ይህ ንግግር የሚፈጥሩ መሳሪያዎችን፣ የምልክት ቋንቋ ተርጓሚ መሳሪያዎችን እና ዝግ መግለጫ ፅሁፎችን የሚያነቡ የመሳሰሉ መሳሪያዎችን ሊያካትት ይችላል።

ለ. በትምህርት  ወቅት፡– አጋዥ ቴክኖሎጂዎች  አካል ጉዳተኛ ተማሪዎች በክፍል ውስጥ የበለጠ ውጤታማ በሆነ መንገድ እንዲማሩ ሊረዳቸው ይችላል። ይህ እንደ ስክሪን አንባቢ፣ ከጽሑፍ ወደ ንግግር ሶፍትዌር እና ማስታወሻ ደብተር ያሉ ሶፍትዌሮችን ሊያካትት ይችላል።

ሐ. በሥራ ቦታ፡–  አጋዥ ቴክኖሎጂዎች  አካል ጉዳተኞች በሥራ ቦታ ተግባራቸውን በብቃት እንዲወጡ ሊረዳቸው ይችላል። ይህ እንደ የድምጽ ማወቂያ ሶፍትዌር፣ ergonomic የቁልፍ ሰሌዳዎች እና የስክሪን ማጉያዎች ያሉ መሳሪያዎችን ሊያካትት ይችላል።

መ. በግል ኑሮ እንቅስቃሴ ወቅት፡ አጋዥ ቴክኖሎጂዎች  አካል ጉዳተኞች በእለት ከዕለት እንቅስቃሴዎች ዉስጥ የበለጠ ራሳቸውን ችለው እንዲኖሩ ሊረዳቸው ይችላል። ይህ እንደ ስማርት የቤት እቃዎች፣ አውቶማቲክ በር መክፈቻዎች እና ዊልቼር ያሉ መሳሪያዎችን ሊያካትት ይችላል።

በአጠቃላይ አጋዥ ቴክኖሎጂዎች /Assistive technology/ አካል ጉዳተኞች በህብረተሰቡ ዉስጥ ሙሉና  ዉጤታማ ተሳትፎ እንዲያደርጉ አጋዥ ቴክኖሎጂዎች የሚጫወቱት ሚና የጎላ ነዉ ብሎ መዉሰድ ይቻላል፡፡

1 በአለም አቀፍ ደረጃ የተደረጉ ጥረቶች

አጋዥ መሳሪያና ቴክኖሎጂ በዓለም ዙሪያ የአካል ጉዳተኞችን የህይወት ጥራት እና ራስ አገዝ ህይወትን በማጎልበት ወሳኝ ሚና ይጫወታል። አጋዥ መሳሪያና ቴክኖሎጂን ለሚፈልጉት ሁሉ ለማስተዋወቅ እና ተደራሽነቱን ለማረጋገጥ ዓለም አቀፍ ጥረቶች እየተደረጉ ነው። በአለም አቀፍ ደረጃ አጋዥ መሳሪያና ቴክኖሎጂ ላይ ያተኮሩ አንዳንድ ቁልፍ ተነሳሽነቶች እና ድርጅቶች አሉ።

በ2006 የፀደቀው የተባበሩት መንግስታት የአካል ጉዳተኞች መብቶች ኮንቬንሽን (UNITED NATIONS CONVENTION ON THE RIGHTS OF PERSONS WITH DISABILITIES)፡ የአካል ጉዳተኞችን መብቶች እና አጋዥ መሳሪያና ቴክኖሎጂዎችን ማግኘትን ጨምሮ የአካል ጉዳተኞችን መብቶች ለማስተዋወቅ እና ለማካተት ያለመ ነው።

UNESCO Global Education Monitoring Report (GEM): የዩኔስኮ ዓለም አቀፍ የትምህርት ክትትል ሪፖርት በዓለም አቀፍ ደረጃ አካታች የትምህርት እድገትን ይከታተላል። አካታች ትምህርትን በማስተዋወቅ ረገድ አጋዥ መሳሪያና ቴክኖሎጂዎችን ያላቸውን አስፈላጊነት አጉልቶ ያሳያል አገሮችም በእነዚህ አጋዥ መሳሪያና ቴክኖሎጂዎች ላይ ኢንቨስት እንዲያደርጉ ያበረታታል፡፡

2 .በሀገር አቀፍ ደረጃ የተደረጉ ጥረቶች

• ሴቶችና ማህበራዊ ጉዳይ ሚኒስቴር የአካል ጉዳተኞችን ጉዳይ በሀላፊነት እንደሚመራ የመንግስት አካል አካል ጉዳተኞች በተለያዩ እንቅስቃሴዎች ውስጥ በነጻነት እንዲሳተፉ የሚያስችሉ የአጋዥ መሳሪያዎችን በማሰራጨትና ተደራሽነታቸውን የሚያረጋግጡ ልዩ ልዩ መመሪያዎችና ድንጋጌዎች እንዲወጡ፣ እንዲጸድቁ እየሰራ ይገኛል። ከነዚህም መካከል ሀገራችን በ2010 የፈረመችው የተባበሩት መንግስታት የአካል ጉዳተኞች መብት ስምምነት ዋነኛው ነው።
• የሴቶች እና ማህበራዊ ጉዳይ ሚኒስቴር እና በጤና ሚኒስቴር 2021 ቁልፍ አጋዥ መሳሪያዎችን በማዘጋጀት በሀገር ውስጥ ባሉ ባለድርሻ አካላት ጥቅም እንዲውል አመቻችቶል።የጤና ሚኒስቴር አገራዊ ቅድሚያ የሚሰጣቸው በተለዩ ቁልፍ የአጋዥ መሳሪያ ቴክኖሎጂና ምርቶች ዝርዝር’ የያዘ የመመሪያ ሰነድ በሰኔ 2021 አዘጋጅቷል።
• በተለያዩ የክልል ከተሞች ሰው ሰራሽ የአካል ድጋፍ መሳሪያዎችና አጋዥ መሳሪያዎችን በማምረት ለአካል ጉዳተኞች ተደራሽ የሚያደርጉ ልዩ ልዩ የአካላዊ ተሃድሶ ማዕከላትን በማደራጀትና የጤና ባለሙያዎችን በማሰልጠን ብሄራዊ የጤና መርሀ ግብር አካል እንዲሆን ተደርጎል። በተጨማሪም ጤና ሚኒስቴር የአካል ጉዳተኞች የጤና ተሃድሶ አገልግሎት (primarily health care) በአንደኛ ደረጃ የጤና አገልግሎት ስርዓት ውስጥ እንዲካተት ተወስኖ አደረጃጀቱን ለመፍጠር እየሰራ ይገኛል።
• በኢትዮጽያ የሚገኙ መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች የማህበረሰብ አቀፍ ተሀድሶ ማዕከላት ህብረተሰቡ ስለአካል ጉዳተኝነትና ስለ አካል ጉዳተኞች ግንዛቤ እንዲኖረው፣ አጋዥ መሳሪያዎችና ቴክኖሎጂዎች ስርጭትና ምርት ለአካል ጉዳተኞች ተደራሽ እንዲሆንና አካል ጉዳተኞች ሁሉን አቀፍ ተሀድሶ ድጋፍ እንዲያገኙና ልዩ ልዩ መብቶቻቸው እንዲረጋገጡ ከ20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ አንስቶ ያልተቋረጠ አስተዋጽኦ እያበረከቱ ይገኛሉ።

ማጠቃለያ

አጋዥ ቴክኖሎጂዎች አካል ጉዳተኞች የተሟላ እና ውጤታማ ህይወት እንዲኖሩ በመርዳት ረገድ ወሳኝ ሚና ሊጫወት ይችላል። እርስዎ ወይም የሚያውቁት ሰው የአካል ጉዳት ካለባቸው እና አጋዥ ቴክኖሎጂዎች እየተጠቀሙ ካልሆኑ፣ የሚፈልጉትን አጋዥ ቴክኖሎጂዎች  ለማግኘት የሚረዱዎት ብዙ መገልገያዎች አሉ።